Stare Forum Rzeczypospolitej Eskwilińskiej

(z greckiego physiocratie - panowanie natury) jest pierwszym teoretycznym systemem francuskiej szkoły ekonomicznej.
Co więcej, zostaje zestawiony jako całościowy zbiór poglądów ekonomicznych przez nadwornego lekarza Ludwika XV - Françoisa Quesnay'a (1694-1774), który w wieku 60 lat zaczął intensywnie interesować się sprawami gospodarczymi państwa. W oparciu o doświadczenia z zakresu medycyny, znajomość metodologii nauk przyrodniczych oraz anatomię organizmu ludzkiego w jego głowie rodzi się wizja nowego systemu gospodarczego państwa, opartego o prawa natury. Tak powstaje we Francji w drugiej połowie XVIII wieku nurt przeciwstawny merkantylizmowi - fizjokratyzm, który zdobywa wielu zwolenników w całej Europie, w tym także w Polsce (Hugo Kołłątaj, Stanisław Staszic). F. Quesnay istotę fizjokratyzmu zawarł w słynnej tablicy ekonomicznej (pierwszy model ekonomiczny gospodarki), przedstawiającej reprodukcję i cyrkulację kapitału społecznego. Idea fizjokratyzmu sprowadza się do uznania zgodności porządku gospodarczego z porządkiem naturalnym, wynikającym z praw natury. Zgodnie z nauką Quesnaya, porządek społeczny opiera się na porządku naturalnym - on najbardziej odpowiada człowiekowi, jest oparty na przyrodzie rządzącej się własnymi prawami, które człowiek
poznaje w kontakcie z naturą i za pomocą rozumu (koncepcja porządku naturalnego wywodzi się z filozofii Kartezjusza i Malebranche'a Stąd też fizjokraci głosili zasadę pełnej swobody działalności gospodarczej, wolności posiadania własności i wolności osobistej.
Leseferyzm (fr. laissez faire! - pozwólcie czynić) - sformułowany przez francuskich fizjokratów, ale najpełniej zrealizowany w dziewiętnastowiecznej Wielkiej Brytanii pogląd filozoficzno - ekonomiczny głoszący nieograniczoną wolność jednostki, zwłaszcza w wymiarze społecznoekonomicznym.
Rola państwa miała być ograniczona do roli "nocnego stróża", który miał
strzec fundamentalnych zasad wolności gospodarowania i prywatnej własności. Rozumowanie leseferystów jest oparte na założeniu, że każdy człowiek kieruje się zasadą korzyści materialnej (homo oeconomicus).
Zasadnicza teza fizjokratyzmu brzmi, że :"Ziemia jest jedynym źródłem bogactwa, a rolnictwo - jako jedyna działalność produkcyjna, jedyne źródło narodowego bogactwa - jest zdolna do pomnażania tego bogactwa. Ziemia i gospodarowanie na niej dają produkt czysty - nowe dobra, nadwyżkę ponad koszty produkcji". Zysk, w teorii fizjokratów, przepływa pomiędzy podzielonym na trzy klasy społeczeństwem:

1. u szczytu hierarchii klas znajduje się klasa właścicieli, do której należą król, duchowni i posiadacze ziemscy - feudałowie. Ta klasa posiada dochody z produktu czystego bez wkładu własnej pracy,
jednakŜe prawo do otrzymywania dochodów, wynika z wstępnych inwestycji na gruntach ich samych lub ich przodków. Klasa ta, ze względu na sprawowanie rządów w państwie i administrowanie, może w znaczącym
stopniu wpływać na wytwarzanie produktu czystego.
2. do klasy produkcyjnej zaliczono: rolników i dzierżawców, którzy tworzą tzw. dochód czysty. Aby dobrze spełniać swa rolę, klasa ta musi składać się z samodzielnych przedsiębiorstw, posiadać kapitał obrotowy, nie
może być w zależności feudalnej. Wśród rolników fizjokraci wyróżniają dwie grupy: drobnych chłopów uprawiających rolę i dzierżawców prowadzących wielką uprawę. Rolnik należący do pierwszej grupy nie
posiada ziemi, tylko ją użytkuje, ziemia nie daje produktu czystego. Typ drobnej uprawy, choć rozpowszechniony we Francji, nie jest postępowy i stanowi przyczynę złego położenia rolniczej ludności.
Inaczej jest z wielką uprawą dzierżawców - oni postrzegani są przez mistrza jako właściwa klasa produkcyjna, uprawiająca ziemię przy użyciu własnego kapitału obrotowego, racjonalnie gospodarująca przy użyciu nowych metod uprawy. Postuluje się więc połączenie drobnych gospodarstw w duże, gdyż tylko takie pracują oszczędniej i są w stanie osiągnąć "czysty produkt". Według fizjokratów zatrudnione w rolnictwie kapitały powinny być wolne od podatku.
Kapitały w teorii fizjokratycznej dzielą się na nakłady pierwiastkowe - czyli kapitał trwały, do którego należą narzędzia, bydło, maszyny oraz kapitał obrotowy - nakłady roczne, czyli ziarno do siewu oraz płace robocze. O wydajności pracy decydują nakłady pierwiastkowe
3. do klasy jałowej, wyróżnionej przez Quesnaya, należą przemysłowcy, kupcy, manufakturzyści. Jest to klasa bezpłodna, nieprodukcyjna, co nie znaczy, Ŝe jest bezwartościowa, ale w przemyśle, rzemiośle dokonuje się
tylko dodanie bogactwa, podczas gdy w rolnictwie następuje pomnożenie. Gromadzenie zysków przez nadmiernie zarabiające elementy tej klasy tworzy "bogactwa pienięŜne", które są "urojone". Rzeczywiste
bogactwo, znów tworzy tylko rolnictwo. Quesnay nie jest również entuzjastą handlu. Uważa, Ŝe korzyści odnoszone przez kupców nie stanowią korzyści dla kraju, interesy kupców są sprzeczne z interesami rolnictwa i handlu wewnętrznego.
-Jest jeszcze czwarta klasa, ale nie jest ona zaangażowana w proces obiegu gospodarczego. Fizjokraci określają
ją mianem "klasy biernej". W jej skład wchodzą: proletariat miejski, biedota miejska, włóczędzy i ubodzy.
Sytuacja tej klasy nie zależy od możliwości, zaangażowania czy pracy jej członków, ale stanowi wynik sytuacji ekonomicznej pozostałych klas. Klasa bierna jest zależna od klas wyższych, stanowi bowiem jedynie formę rezerwy osobowej, którą można wykorzystać do pracy najemnej.
Fizjokraci podobnie jak przedstawiciele francuskiego Oświecenia, uważali, Ŝe istnieją naturalne prawa społeczeństwa. Przedstawiciele tego nurtu badali zjawiska ekonomiczne, dlatego też fizjokratyzm traktowany jest jako pierwsza szkoła nauki ekonomii politycznej. Wielką zasługą fizjokratów jest równieŜ walka z analfabetyzmem. Przyczynili się bowiem do upowszechnienia wykształcenia podstawowego poprzez wprowadzenie go na wsiach. Idee fizjokratyczne rozwijają uczniowie mistrza m.in. markiz Victor de Mirabeau, Pierre Samuel Dupont de Nemours i Guillame Francois Trosne. Głównym propagatorem idei i odpowiedzialnym za jej ewolucję jest jednak Anne Robert Jacques Turgot (1727-1781).
W podstawach teorii Turgot jest fizjokratą, zatem: przyjmuje koncepcję "czystego produktu" i podziału na klasę produkcyjną i nieprodukcyjną, ale odrzuca metafizykę porządku naturalnego i staje na stanowisku "interesu osobistego", z którego wywodzi się postulat wolnej konkurencji.
System kapitalistyczny nie ma już niego jego koncepcji feudalnej
powłoki. W pełni dostrzega klasę kapitalistów i robotników oraz wskazuje na zwiększanie się nierówności między tymi klasami i antagonizmy. Opisuje funkcję kapitalistycznego przedsiębiorcy, który zatrudnia robotników najemnych, tym samym pogłębiając fizjokratyczną naukę o klasach społecznych. Warunkiem powstania najemnej klasy robotników jest, wg niego, oderwanie producentów od środków produkcji.
U Turgota własność prywatna i nierówność majątkowa są niezbędne, bo przyczyniają się do wzrostu produkcji. Jednak, inaczej niŜ u fizjokratów, własność nie jest prawem natury,
ale instytucją użyteczną, wzmagającą wydajność pracy, wspomagającą życia w społeczeństwie. Turgot, jeden z pierwszych obok Jamesa Stuarta, formułuje prawo zmniejszających się przychodów z ziemi. Twierdzi, Ŝe wydajność gleby jest ograniczona, że może dojść do punktu, w którym nakłady środków na ziemię, nawet dodatkowe nie przynoszą już żadnego efektu. Turgot wprowadził też do języka ekonomicznego sprecyzowane pojęcie "kapitału" - są to u niego "wartości nagromadzone przez posiadaczy kapitału". Posunął się także dalej niż fizjokraci i zrozumiał istnienie zysku z kapitału, jako dochodu niebędącego wynagrodzeniem
za pracę lub zwrotem kosztów poniesionych przez przedsiębiorcę.
Turgot jest, tak jak fizjokraci, rzecznikiem wolności gospodarczej, ale już nie tylko w interesie produkcji rolnej. Wolność ekonomiczna jest potrzebna również i w przemyśle, i w handlu. Choć rzemieślników też zaliczył do klasy jałowej, zwrócił jednak uwagę, że dodają nowe bogactwo realne do masy wytworzonych bogactw.
Gdy Turgot został ministrem finansów Ludwika XVI, spróbował wcielić teorie fizjokratów w Ŝycie. Wydał szereg dekretów przeciwko pozostałościom porządku feudalnego.
Nie znalazło to jednak uznania w oczach właścicieli ziemskich oraz króla, jako reprezentanta klasy feudałów, który wkrótce Turgota odwołuje ze stanowiska. Wraz z upadkiem Turgota, upada cała szkoła fizjokratyzmu. Bieg wydarzeń we Francji stał się tak szybki, że fizjokratyzm pozostał daleko za potrzebami życia. Jednak koncepcje fizjokratów: zwolennicy wolnego handlu, przedsiębiorczości i liberalizmu oraz przeciwnicy
protekcjonizmu merkantylistów wywarły ogromny wpływ na następców – przede wszystkim A. Smitha.
Szkoła klasyczna wyraźnie określiła miejsce i rolę jednostki, przedsiębiorcy i państwa w życiu społeczno-ekonomicznym.
„Jądro” paradygmatu szkoły klasycznej – tezy na temat bogactwa narodowego, będącego obiektem badawczym kilku pokoleń ekonomistów –
krystalizowało się przez całe stulecie. Uwaga wreszcie skupiła się na procesie produkcji i stosunkach tworzenia i podziału tych wartości, które stanowią bogactwo. Zaszła przeto zmiana – konieczność innego potraktowania wymiany i konsumpcji, odejścia od podkreślania
szczególnego znaczenia rolnictwa i zajęcia się procesami stanowiącymi istotne wyzwanie dla epoki – tj. uprzemysłowieniem, urbanizacją, przeludnieniem i nędzą mas. Mistrzowie szkoły klasycznej – A.Smith i Ricardo, oraz kontynuatorzy – Malthus, Say i J.S. Mill – stworzyli zatem spójny system teorii wyjaśniających te zagadnienia.